Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης

Ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης μεγάλος Προσωκρατικός φιλόσοφος, λέγοντας ότι η ψυχή είναι αθάνατη, δεν πρωτοτυπεί, αφού την ίδια άποψη εκφράζουν και ο Θαλής, ο Ξενοφάνης, ο Ηράλκειτος, ο Εμπεδοκλής. Εκείνο που καταπλήττει είναι η αιτιολογία που δίδει ο φιλόσοφος για τον θάνατο.

"Τους ανθρώπους διά τούτο απόλλυσθαι, ότι ου δύνανται την αρχήν τω τέλει προσάψαι.", δηλ. "Γι αυτό πεθαίνουν, οι άνθρωποι, διότι δεν μπορούν να προσάψουν την αρχή στο τέλος."
.

Ο Αλκμαίων έφτασε σε αυτό το συμπέρασμα περνώντας από τα μονοπάτια του Ηράκλειτου, του Παρμενίδη, του Θαλή. Δεν μπορούν οι άνθρωποι να ενώσουν την αρχή με το τέλος γι αυτό πεθαίνουν.

Δεν εννοούν οι φιλόσοφοι, την βρεφική με την ηλικία του γήρατος, όπως αφελώς ισχυρίζονται κάποιοι. Αυτό ανήκει στον γραμμικό χρόνο.

Ο λόγος που οι άνθρωποι πεθαίνουν είναι γιατί δεν μπορούν να μαζέψουν ενώσουν, όλα τα παράλληλα κομμάτια της ψυχής τους. Για να μπορέσουν να φύγουν έξω από την φούσκα της δημιουργίας, της ύλης, στην Αθανασία. Αυτό περιγράφεται πολύ όμορφα στο Ονειρικό Διήγημα του Χ. Φ. Λαβκραφτ, “Το Ασημένιο Κλειδί”, “Μέσα από τις Πύλες του Ασημένιου Κλειδιού”

Ο Αλκµαίων ο Κροτωνιάτης, ήταν γιος του Πειρίθου και πιθανόν, αμφισβητείται έντονα, μαθητής του Πυθαγόρα. Η περίοδος της μεγάλης ακμής του συµπίπτει µε το τέλος του 6ου και τις αρχές του 5ου αιώνα π.κ.ε., στην περιοχή της Κάτω Ιταλίας. Υπήρξε μεγάλος γιατρός φυσικός, φιλόσοφος και θεωρείται πατέρας της επιστημονικής ιατρικής, αφού πρώτος ασχολήθηκεµε την πειραματική έρευνα και την χειρουργική στο ανθρώπινο σώμα.

Θέλοντας ο φιλόσοφος να δείξει τον περιορισμένο ορίζοντα της ανθρώπινης γνώσης παρατηρεί από την αρχή του βιβλίου του πως, ενώ οι θεοί έχουν ξεκάθαρη γνώση για τον αφανή και φανερό κόσμο, οι άνθρωποι μπορούν μόνο συμπεράσματα να συνάγουν από τις παρατηρήσεις τους. (Ηράκλειτος). Η διδασκαλία του περιοριζόταν, καθώς φαίνεται, στην περιοχή της ιατρικής, της φυσιολογίας και της ψυχολογίας.

symposio-terrapapers Alkmaion of CrotonΠερί Εγκεφάλου: Ο Αλκμέων είναι ο πρώτος που αναγνώρισε τον εγκέφαλο ως κεντρικό όργανο με το οποίο συνδέονται όλες οι αισθήσεις. Είπε πως η “ορατή” διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και στα ζώα είναι πως αυτός κατανοεί μέσω του εγκεφάλου, ενώ εκείνα απλώς αισθάνονται.

Ο Αλκμαίων, ως έμπειρος φυσιολόγος- ερευνητής κατάλαβε την τεράστια σημασία του εγκεφάλου ως»ηγεµονικό» κεντρικό όργανο και ύστερα από ανατομικές μελέτες ανακάλυψε τα αισθητήρια νεύρα του που τα ονόμασε»πόρους » (αγγεία). Συγκεκριμένα, ο Αλκμαίων, λέγει πως µε τους»πόρους » ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται τις πληροφορίες που δίνουν οι αισθήσεις και έτσι δημιουργείται η νόηση, που στηρίζεται, στη μάθηση, στη φαντασία, στη μνήμη και στην κρίση.»άπασας δε τα αισθήσεις συντηρείσθε πως προς τον εγκέφαλον.»

Η Ισορροπία των Αντιθέτων: O Αριστοτέλης στο έργο του ‘Μεταφυσικά’ παραδίδει έναν πίνακα αντιθέτων  δυνάμεων που όπως αναφέρει άνηκε στο ιατροφιλόσοφο Αλκμαίων. Ο Πυθαγόρειος αυτός πίνακας είναι πιθανών να άνηκε στον Φιλόλαο, σημαντικότατο επίσης μαθητή του Πυθαγόρα. Οι δέκα βασικές αρχές, που διατάσσεται σε µία συστοιχία:

πέρας και άπειρον

περιττόν και άρτιον

έν και πλήθος

δεξιόν και αριστερόν

άρρεν και θήλυ

ηρεµούν και κινούµενον

ευθύ και καµπύλον

φως και σκότος

αγαθόν και κακόν

τετράγωνον και ετερόµηκες

Με βάση αυτές τις αντίθετες δυνάμεις ο Αλκμαίων ορίζει την υγεία ως ισομερή μείξη και κατανομή (ισονομία) των  σωματικών δυνάμεων (Ηράκλειτος). Η ασθένεια προκαλείται από την επικράτηση μίας εκ των δύο δυνάμεων (μοναρχία), γι’  αυτό και η θεραπεία έγκειται στην εξισορρόπηση των δυνάμεων αυτών.

Η θεωρία αυτή επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τους Ιπποκρατικούς γιατρούς που διατύπωσαν την δική τους διδασκαλία για τις»κράσεις» που και αυτή προϋποθέτει, ίση ανάμειξη των συστατικών του σώματος. Εδώ ο φιλόσοφος γίνεται “Ηρακλειτικώτερος κι από αυτόν τον Ιπποκράτη.

Δεν γνωρίζουμε αν αυτά τα περί μοναρχίας, ισονομίας, και αρμονικής συνεργασίας των σωματικών  και ψυχο-πνευματικών δυνάμεων, που αναφέρει ο Αλκμαίων, είχαν και κοινωνικό-πολιτικές προεκτάσεις, οπότε ο Αλκμαίων πρέπει να συμπεριληφθεί μεταξύ των δημοκρατικών δυνάμεων του Κρότωνα και συνεπώς να έδρασε κατά της  μοναρχικής οργανώσεως των Πυθαγόρειων.  Η σχέση του άλλωστε με τον Πυθαγόρα αμφισβητείται αφού κανένα στοιχείο δεν μαρτυρεί κάτι τέτοιο.

Αντίθετα θεωρείται πως οι Πυθαγόριοι έκλεψαν από τον φιλόσοφο το έργο του “Περί Φυσικόν Λόγον”, σύμφωνα και με τον Κλημέντα, ένα έργο που εξαφανίστηκε, πλην ελαχίστων αποσπασμάτων. Ο Αλκμαίων ζώντας στον Κρότωνα δεν μπορεί παρά να έμαθε, τι έκαναν, κάποιοι Πυθαγόριοι. Αυτό πιθανόν να είχε κατά νου όταν έγραφε
.
“Εχθρόν άνδρα ράον φυλάξασθαι ή φίλον” 
δηλ. “ απ’ τον εχθρό πιο εύκολα φυλάγεσαι, παρά από τον φίλο”.
.
Μια φράση που υπάρχει και στην Αντιγόνη, ως,
“Τι γαρ γένοιτ’ αν έλκος μείζον ή φίλος κακός”

Περί Αθανασίας της Ψυχής: Ο Αλκμαίων σύμφωνος και συνεχιστής της Πυθαγόρειας παράδοσης δέχεται την αθανασία της ψυχής, όχι όµως και την μετεμψύχωση της. (Αριστοτέλης, Περί Ψυχής Α12). Ο Αλκμέων επιχείρησε ακόμα να δώσει μια ορθολογική εξήγηση, της φυσιολογικής κόπωσης του ζωντανού οργανισμού και του θανάτου του. Εξηγούσε την πορεία του σώματος προς τα γηρατειά και τον θάνατο ως συνέπεια μιας σειράς μεταβολών που συμβαίνουν συνεχώς μέσα του.

Η γραμμή του βιολογικού χρόνου που διαγράφει κάθε ζωντανός οργανισμός δεν είναι κυκλική και ανακυκλούμενη παρά γραμμική πορεία προς τα εμπρός χωρίς επαναφορά. Αν τα γηρατειά θα ήταν μια άλλη παιδική ηλικία, οι άνθρωποι και τα άλλα ζώα θα μπορούσαν να ζουν αιώνια, μια και η πορεία της ζωής τους θα ήταν ένας κύκλος, όπου το τέλος θα αποτελούσε μια νέα αρχή και η ζωή θα επαναλαμβανόταν αιώνια νέα. Καθετί, λοιπόν, που γεννιέται και ζει οδηγείται αναγκαστικά στον θάνατο, γιατί η αρχή δεν μπορεί να προσαφθεί στο τέλος.

Με ανάλογη επιχειρηματολογία ο φιλόσοφος ήθελε να δείξει πως η ψυχή είναι αθάνατη. Ενώ τα ανθρώπινα σώματα χάνονται, γιατί η πορεία τους είναι γραμμικά πεπερασμένη, τα ουράνια σώματα είναι αθάνατα, γιατί κινούνται με συνεχή, αιώνια πορεία κυκλική. Αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι ο ήλιος είναι το πιο φανερό παράδειγμα ουράνιου σώματος, που φαίνεται να κινείται με συνεχή και αδιάκοπα ανακυκλούμενη πορεία, εξηγείται ο λόγος του Διογένη Λαέρτιου πως ο Αλκμέων δίδαξε ότι η ψυχή είναι αθάνατη και η κίνησή της είναι συνεχής σαν του ήλιου.

Η ψυχή βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αυτή ακριβώς είναι η αιτία που την καθιστά αθάνατη και θεϊκή όπως και όλα τα θεία ουράνια σώματα. (ήλιος, σελήνη, κλπ). Το τελικό συµπέρασμα του Αλκµαίων, ύστερα από όλες τις μελέτες του είναι πως ο άνθρωπος οδηγείται στον βιολογικό θάνατο γιατί δεν μπορεί να ενώσει την ΑΡΧΗ με το ΤΕΛΟΣ. Ο βίος του ανθρώπου δεν είναι κύκλος αλλά ευθεία γραμμή. Μην μπορώντας οι άνθρωποι να εξασφαλίσουν την αθανασία, μπορούν να εξασφαλίσουν την ΕΥ-δαιμονίαν τους. Μια κατάσταση συνδεδεμένη με την καλή υγεία, ψυχής και σώματος.

Ο Αλκμαίων στο έργο του «Περί Φύσεως» αποδεικνύει περίτρανα πως έμεινε πιστός μαθητής του Πυθαγόρα. Η αθανασία της ψυχής, η κυκλική ροή ως πηγή αιωνιότητας της ζωής είναι για τον Αλκμαίων η αληθινή γνώση των πραγμάτων. Η αληθινή γνώση δεν μπορεί να είναι ανθρώπινη αλλά θεϊκή γιατί η πρώτη είναι σχετική και περιορισμένη και καταλήγει µόνο σε υποθέσεις και προσεγγίσεις. Παντογνώστες και αλάνθαστοι είναι µόνο οι θεοί. ( Πλωτίνος ο Νεοπλατωνιστής και Η μετά θάνατον πορεία των ψυχών κατά τον Φαίδωνα του Πλάτωνος)

Αφορισμοί, Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης 

“Περί των αφανέων, περί των θνητών σαφήνειαν μεν θεοί έχοντι, ώς δε ανθρώποις τεκμαίρεσθαι”

(για τα αφανή μόνον οι θεοί έχουν σαφήνεια. Οι άνθρωποι εικάζουν)

“Άνθρωπος των άλλων διαφέρει, ότι μόνον ξυνίησι, τα δ άλλα αισθάνεται μεν, ου ξυνίησι δε”

(ο άνθρωπος διαφέρει προς τα άλλα στο ότι είναι ο μόνος που έχει νόηση, ενώ τα άλλα αισθάνονται μέν αλλά δεν νοούν)

“Τους ανθρώπους διά τούτο απόλλυσθαι, ότι ου δύνανται την αρχήν τω τέλει προσάψαι”

(γι αυτό πεθαίνουν, οι άνθρωποι, διότι δεν μπορούν να προσάψουν την αρχή στο τέλος)

‘Της μεν υγιείας είναι συνεκτικήν την ισονομίαν τών δυνάμεων υγρού, ξηρού, ψυχρού, θερμού, πικρού, γλυκέως και των λοιπών, την δε εν αυτοίς μοναρχίαν, νόσου φθοροποιόν γάρ εκατέρου μοναρχίαν”

(η υγεία είναι συνεκτική ισονομία των δυνάμεων του υγρού, ξηρού, ψυχρού, θερμού, πικρού, γλυκού και των λοιπών. Η μοναρχία μίας δύναμης στις άλλες είναι φθοροποιός νόσος)

“Εχθρόν άνδρα ράιον φυλάξεσθαι ή φίλον”

(απ’ τον εχθρό πιο εύκολα φυλάγεσαι, παρά από τον φίλο)

© G.S. KIRK – J.E. RAVEN – M. SCHOFIELD

Aliki Alisa για το TerraPapers